İnternette gezinirken karşınıza sıkça çıkan "Proxy" terimi, dijital gizlilik ve erişim özgürlüğü denildiğinde akla gelen ilk kavramlardan biridir. Peki, teknik bir terim gibi görünen Proxy nedir?, Proxy sunucusu ne işe yarar? ve VPN’den farkı nedir?

Bu rehberde, internet trafiğinizi yöneten bu aracı sistemi en sade ve anlaşılır haliyle ele alıyoruz.

Proxy Nedir? (Vekil Sunucu)

En basit tanımıyla Proxy, sizin bilgisayarınız ile internet (ziyaret etmek istediğiniz web sitesi) arasında duran bir "aracı" veya "köprü"dür. Türkçede "Vekil Sunucu" olarak da adlandırılır.

Normal şartlarda bir web sitesine girmek istediğinizde, tarayıcınız doğrudan o sitenin sunucusuna bir istek gönderir. Ancak bir Proxy kullandığınızda, bu istek önce Proxy sunucusuna gider. Proxy, isteğinizi alır, web sitesine iletir, oradan gelen veriyi alır ve size geri gönderir.

Özetle: İnternet siteleri sizin gerçek IP adresinizi değil, Proxy sunucusunun IP adresini görür.

Proxy Nasıl Çalışır?

Proxy'nin çalışma mantığını bir "postacı" örneğiyle açıklayabiliriz:

  1. Siz bir mektup yazarsınız (Web sitesi isteği).
  2. Mektubu doğrudan alıcıya vermek yerine güvendiğiniz bir postacıya (Proxy) verirsiniz.
  3. Postacı, mektubun üzerine kendi adresini yazar ve alıcıya teslim eder.
  4. Alıcı cevabı postacıya verir.
  5. Postacı cevabı size getirir.

Sonuç olarak alıcı (web sitesi), mektubun asıl sahibinin (sizin) kim olduğunu veya nerede oturduğunu bilmez; sadece postacıyı tanır.

Proxy Ne İşe Yarar? Neden Kullanılır?

Kullanıcılar ve şirketler Proxy sunucularını farklı amaçlarla kullanırlar. İşte Proxy'nin temel kullanım alanları:

1. Kimlik Gizleme ve Anonimlik

En yaygın kullanım amacıdır. Proxy, IP adresinizi değiştirdiği için internette anonim olarak gezinebilirsiniz. Bu, reklamcıların sizi takip etmesini zorlaştırır.

2. Yasaklı Sitelere Erişim (Coğrafi Kısıtlamalar)

Bazı içerikler (Netflix, YouTube videoları vb.) sadece belirli ülkelerde erişime açıktır. Proxy kullanarak kendinizi başka bir ülkede (örneğin ABD veya Almanya) gibi göstererek bu engelleri aşabilirsiniz.

3. İnternet Hızını Artırma ve Bant Genişliği Tasarrufu

Büyük şirketler, sık ziyaret edilen web sayfalarını önbelleğe (cache) almak için Proxy kullanır. Örneğin, ofisteki herkes haberler.com'a giriyorsa, Proxy bu sitenin bir kopyasını hafızasında tutar. İkinci kişi girdiğinde site internetten değil, Proxy'nin hafızasından yüklenir. Bu da hızı artırır.

4. Güvenlik ve Filtreleme

Kurumsal şirketler veya ebeveynler, çalışanların/çocukların zararlı veya uygunsuz sitelere girmesini engellemek için Proxy kullanabilir. Ayrıca kötü amaçlı yazılımların ağa sızmasını engelleyen bir güvenlik duvarı (Firewall) görevi görebilir.

Proxy Çeşitleri Nelerdir?

İhtiyacınıza göre farklı Proxy türleri bulunmaktadır:

  • Transparent (Şeffaf) Proxy: IP adresinizi gizlemez. Genellikle okullarda ve iş yerlerinde içerik filtreleme ve önbellekleme için kullanılır.
  • Anonymous (Anonim) Proxy: IP adresinizi gizler ancak karşı tarafa bir Proxy kullandığınız bilgisini verir.
  • Elite (High Anonymity) Proxy: En güvenli türdür. Hem IP adresinizi gizler hem de bir Proxy kullandığınızı belli etmez. Karşı taraf sizi normal bir kullanıcı sanır.
  • Residential (Konut) Proxy: Gerçek ev kullanıcılarının IP adreslerini kullanır, bu nedenle engellenmesi en zor olan türdür.
  • Data Center (Veri Merkezi) Proxy: Bulut sunuculardan sağlanan IP'lerdir. Hızlıdır ancak bazı siteler tarafından kolayca tespit edilip engellenebilir.

Proxy ve VPN Arasındaki Fark Nedir?

Proxy ve VPN (Sanal Özel Ağ), genellikle aynı amaç için kullanılıyor gibi görünse de teknolojik altyapıları ve sundukları güvenlik seviyeleri birbirinden çok farklıdır. İkisi arasındaki temel farkları şu başlıklar altında inceleyebiliriz:

1. Şifreleme ve Güvenlik
En belirgin fark güvenliktir. Proxy sunucuları genellikle trafiğinizi şifrelemez. Sadece IP adresinizi gizlerler; yani gönderdiğiniz veriler internet üzerinde okunabilir durumdadır. VPN ise cihazınızdan çıkan tüm verileri askeri düzeyde şifreler (tünelleme). Bu sayede hackerlar, internet servis sağlayıcınız veya devlet kurumları ne yaptığınızı göremez.

2. Kapsama Alanı (Uygulama vs. Sistem)
Proxy, genellikle uygulama bazlı çalışır. Yani tarayıcınıza bir Proxy kurduğunuzda sadece o tarayıcıdaki (örneğin Chrome) trafiği etkiler; arka planda çalışan Spotify, Skype veya online oyunların trafiği korunmaz ve gerçek IP adresinizi kullanmaya devam eder. VPN ise işletim sistemi düzeyinde çalışır. VPN'i açtığınızda bilgisayar veya telefonunuzdaki bütün uygulamaların internet trafiği şifrelenir ve yönlendirilir.

3. Hız ve Performans
Proxy sunucuları veriyi şifrelemekle vakit harcamadığı için genellikle VPN'den daha hızlıdır. Basit web gezintileri için idealdir. VPN ise verileri paketleyip şifrelediği için internet hızında bir miktar yavaşlamaya neden olabilir, ancak bu güvenlik için ödenen küçük bir bedeldir.

4. Maliyet ve Güvenilirlik
Proxy servislerinin büyük bir kısmı ücretsizdir ancak bu durum, verilerinizin reklamcılara satılması riskini doğurur. Kaliteli ve güvenli VPN servisleri ise genellikle ücretli abonelik sistemiyle çalışır ve "kayıt tutmama" (no-log) garantisi verir.

Özetle Hangisini Seçmelisiniz?
Eğer amacınız sadece başka bir ülkedeki videoyu izlemek veya basit bir engeli aşmaksa Proxy hızlı ve pratik bir çözümdür. Ancak halka açık bir Wi-Fi ağında kredi kartı kullanacaksanız veya tam anlamıyla gizlilik istiyorsanız kesinlikle VPN kullanmalısınız.

Hangi durumda hangisi? Sadece yasaklı bir siteye girmek için Proxy yeterlidir. Ancak halka açık Wi-Fi kullanırken kredi kartı bilgilerinizi korumak istiyorsanız kesinlikle VPN kullanmalısınız.

Proxy Kullanmanın Riskleri Var mı?

Evet, özellikle ücretsiz Proxy servisleri kullanırken dikkatli olmalısınız:

  • Veri Hırsızlığı: Ücretsiz Proxy sunucusu sahipleri, üzerinden geçen verileri (şifreler, kullanıcı adları) görebilir ve çalabilir.
  • Virüs ve Zararlı Yazılım: Bazı Proxy siteleri bilgisayarınıza reklam virüsleri bulaştırabilir.
  • Kayıt Tutma (Loglama): IP adresinizi gizlediğinizi sanırsınız ancak Proxy sağlayıcısı tüm geçmişinizi kaydedip üçüncü taraflara satabilir.

Sonuç: Proxy Kullanmalı mıyım?

Proxy, internette coğrafi engelleri aşmak, basit düzeyde anonimlik sağlamak veya kurumsal ağlarda performansı artırmak için harika bir araçtır. Ancak yüksek güvenlik ve tam gizlilik arıyorsanız, Proxy yerine güvenilir bir VPN servisi tercih etmeniz daha doğru olacaktır.

İnternet dünyasında iz bırakmadan dolaşmak bir tercih değil, bazen bir ihtiyaçtır. Proxy, bu ihtiyacı karşılayan en eski ve etkili yöntemlerden biridir.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Proxy ayarları nasıl yapılır?
Windows'ta Ayarlar > Ağ ve İnternet > Ara Sunucu yolunu izleyerek manuel Proxy adresi girebilirsiniz. Tarayıcılarda ise genellikle eklentiler aracılığıyla tek tıkla yapılır.

Telefonda Proxy kullanılır mı?
Evet, hem Android hem de iOS cihazlarda Wi-Fi ayarları bölümünden manuel olarak Proxy tanımlayabilirsiniz.

Proxy yasal mı?
Evet, Proxy kullanmak çoğu ülkede tamamen yasaldır. Ancak Proxy kullanarak yasa dışı eylemlerde bulunmak suç teşkil eder.